O Outro Lado do Espello

A noticia da descuberta da momia da raíña Seseshet, fíxome lembrar outra moito mais espectacular, de hai un par de anos: a identificación da momia da faraón Hatshepsut na tumba KV60 do Val dos Reis, preto de Tebas, a antiga capital. En realidade, a raíña do nome impronunciable levaba varias décadas nos sotos do museo exipcio do Cairo. En 2007, unha moa nun vaso ritual co nome de Hatshepsut encaixou cal zapatiño máxico na mandíbula da momia anónima, que resultou ser o personaxe mais fascinante da XVIII Dinastía. E da historia de Exipto, que demo. Pusilánimes como Nefertiti ou Cleopatra non tiñan nada que facer a carón da raíña-faraón que estivo a piques de fundar unha linaxe de mulleres e gobernou con pleno dereito durante mais de vinte anos.

A verdade é que o estatus das mulleres no antigo Exipto, especialmente até o Imperio Novo, xa é peculiar de por si dentro da Antigüidade (e da modernidade, podo engadir). Tiñan unha consideración legal eqiparable á dos homes e podían exercer prácticamente calquera cargo, dende músicas e escribas, até médicas, alto funcionariado e incluso visir. Non semella que fora moi frecuente, pero non había ningún impedimento legal para que ocorrera, e de feito dábase. No que toca á familia real, teóricamente só un home podía ser faraón, pero debía casar cunha princesa real para ocupar o posto, polo que eran frecuentes os matrimonios entre irmáns, para lexitimar o ascenso ao trono do herdeiro. Dalgún xeito, podería dicirse que o poder era matrilineal, aínda que o exercían os homes.

Pois ben, Tutmosis I decidiu saltarse a molesta necesidade dun varón e nomear sucesora ao trono das Duas Terras (encántame o das dúas terras, é como unha novela de fantasía épica) á súa filla Hatshepsut. Pero parece que, cando papá morre, a rapaza é obrigada a casar co seu medio irmán Tutmosis II, cousa que non lle senta de todo ben. Pero Tutmosis II durou ben pouco no trono faraonil, deixando un neno nacido dunha concubina e unha princesa real filla de Hatshepsut, Neferura. Segundo o método tradicional, terían que casar ao pequeno Tutmosis III con Neferura para lexitimar o seu ascenso ao trono, pero semella que a raíña (convertida nese momento en rexente en nome do cativo, coa que non a unía ningún vencello de sangue) retrasou indefinidamente a voda, polo que a Doble Coroa (como mola) estaba na infantil cabeza dun plebeo que non descendía das Grandes Princesas. (Nota: atención a que o neno non era considerado digno do trono a pesar de ser fillo do faraón). Así que Hatshepsut deu unha especie de golpe de estado encuberto e nomeouse a si mesma faraón, masculinizando o seu nome e asumindo os atributos rituais como a barba postiza. O seu home de confianza, Senenmut, exercía como tutor da princesa Neferura, , herdeira do trono.

Aínda que a relación entre Senenmut e Hatshepsut é o que espertou auténtico interés de cotilleo, na historia da faraón, a min o mais interesante paréceme o xogo de intercambios de roles sexuais: unha muller que firma, ás veces como home, ás veces como muller, que non contrae de novo matrimonio pero que tampouco oculta a súa identidade feminina, e que trata de situar á súa filla no trono. Supoño que non é posible saber que se lle pasaba exactamente a Hatshepsut pola cabeza con todo este lío de roles. Posiblemente encarou unha situación sen precedentes como mellor soubo, pero sen complexos de inferioridade.

Por desgraza, o experimento saíu mal, e en menos dun ano morreron Senenmut e Neferura (podemos pensar nunha conspiración dos partidarios de Tutmosis III) ou nunha época de altísima mortandade) e Tutmosis reclamou o seu dereito sobre o trono, exiliando á súa madrasta dentro do propio pazo, e casando cunha princesa real dunha muller secundaria do seu pai (a falta de pan...) Aínda que tiña arredor de 50 anos cando morreu, seguramente a raíña sería unha anciá para os parámetros da época. Morreu como faraón, porque Tutmosis nunca chegou a desposuíla en vida do poder, pero trala súa morte, o novo rei tratou de borrar todo rastro dela, en pedra e papiro. Aínda que xa vedes que non lle saíu de todo ben, e hoxe estou escribindo sobre unha muller morta hai case catro mil anos :)